I. Σεμινάριο Ιστορίας Δικαίου Τετάρτης 22 Μαρτίου 2023

Το Σεμινάριο Ιστορίας Δικαίου της Τετάρτης 22 Μαρτίου 2023 και ώρα 17:00-19:00 πραγματοποιήθηκε στην Ανατολική Αίθουσα του Κεντρικού Μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών (Πανεπιστημίου 28, Αθήνα), με θέμα Σεμιναρίου: «‘‘Εἰς θάνατον”. Δεσμώτες και βιαιοθάνατοι από το νεκροταφείο του Φαλήρου. Μια διεπιστημονική προσέγγιση» και γνώρισε πρωτοφανή επιτυχία, με πάνω από 500 Συμμετέχουσες και Συμμετέχοντες, διά ζώσης, μέσω live streaming και μέσω Zoom.

Στο Σεμινάριο Εισηγήτριες ήταν οι κυρίες Στέλλα ΧΡYΣΟΥΛΑΚΗ (Έφορος Αρχαιοτήτων, Δρ. Αρχαιολογίας) που μίλησε για "Το αρχαιολογικό πλαίσιο" του Θέματος και Αθηνά ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ (Αν. Καθηγήτρια Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α., Διευθύντρια Τομέα Ιστορίας και Θεωρίας του Δικαίου της Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.) που ανέπτυξε "Το ιστορικό και νομικό πλαίσιο" του Θέματος. Τη συζήτηση, στην οποία σημαντικές παρεμβάσεις έκαναν διαπρεπή Μέλη της Επιστημονικής Κοινότητας, συντόνισε η Λυδία Παπαρρήγα, Διευθύντρια Ερευνών - Διευθύνουσα Κ.Ε.Ι.Ε.Δ. Ακαδημίας Αθηνών.

Δυο λόγια για τη θεματική του Σεμιναρίου

Θεματική της πρώτης διοργάνωσης απετέλεσε το ζήτημα του αρχαιολογικού ευρήματος των «Δεσμωτών του Φαλήρου»,  το οποίο είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων ετών στην Αθήνα που ήρθε στο φως το 2015-16 στο πλαίσιο της ανασκαφής εκτεταμένου νεκροταφείου (χρονολογούμενου από τον 8ο – 4ο αι. π.Χ.) από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, υπό τη διεύθυνση της Εφόρου Αρχαιοτήτων Δρ. Στέλλας Χρυσουλάκη, επ’ ευκαιρία των εργασιών ανέγερσης των εγκαταστάσεων του ΚΠΙΣΝ στο Δέλτα Φαλήρου. Μεταξύ πολλών άλλων ταφών βιαιοθανάτων, αποκαλύφθηκαν τρεις ομαδικές ταφές συνολικά 79 σκελετών, σε τρεις σειρές, δεμένων με σιδερένια (και μη) δεσμά, οι οποίοι φέρουν ενδείξεις βίαιης εκτέλεσης. Τα κτερίσματα δύο οινοχόων στην πρώτη σειρά επιτρέπουν τη χρονολόγηση του εν λόγω ευρήματος στα μέσα με τέλη του 7ου αι. π.Χ. Τα πρώτα ερευνητικά πορίσματα για τους «Δεσμώτες του Φαλήρου», σε συνδυασμό με τις μεταγενέστερες αναφορές των πηγών, επιτρέπουν να εξάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα για το ιστορικό και νομικό πλαίσιο της αρχαϊκής Αθήνας.  Ειδικότερα, τα νέα ευρήματα καταδεικνύουν την ύπαρξη οργανωμένων κρατικών δομών στην Αθήνα ήδη τον 7ο αιώνα π.Χ., ενώ παράλληλα ρίχνουν νέο φως στον τρόπο εκτέλεσης της θανατικής ποινής στην Αθήνα, επιτρέποντας να αμφισβητήσουμε την καθιερωμένη θεωρία ότι ο «ἀποτυμπανισμός», ως τρόπος εκτέλεσης της εσχάτης των ποινών, αποτελούσε μορφή σταύρωσης. Διερευνάται επίσης κατά πόσον τα υφιστάμενα δεδομένα επιτρέπουν τον συσχετισμό του ευρήματος με το θεωρούμενο ως παλαιότερο ιστορικά επιβεβαιωμένο πολιτικό γεγονός της Αθήνας, γνωστό ως «Κυλώνειον ἄγος».

 

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

Στέλλα Χρυσουλάκη

Το νεκροταφείο του Φαλήρου παρουσιάζει, σε σχέση με τα παράκτια νεκροταφεία της ίδια περιόδου (8ος – 4ος αι. π.Χ.) μία πρωτοφανή ιδιαιτερότητα: ανάμεσα στις ταφές ενηλίκων και ανηλίκων βρέθηκε ένας ικανός αριθμός ταφών που αποκλίνουν από τα έθιμα ταφής της αθηναϊκής κοινωνίας των αρχαίων χρόνων (16,7% επί των ταφών ενηλίκων που ανασκάφηκαν στο Δέλτα Φαλήρου και 17,7% επί του συνόλου των ταφών του ανεσκαμμένου τμήματος του νεκροταφείου κατά τα έτη 1911, 1915  και 2012-2020).

Σύμφωνα με τα ήθη της εποχής, πρόκειται για τους «άταφους νεκρούς» που δηλώνουν τόσο βιαιοπραγία επί ανθρώπων όσο και ομαδικές εκτελέσεις. Η σημαντικότερη από αυτές τις τελευταίες αφορά στην ομαδική ταφή εβδομηνταεννέα δεσμωτών που αποκαλύφθηκε το 2016 και η οποία θα παρουσιαστεί στο Σεμινάριο Ιστορίας του Δικαίου, την Τετάρτη 22 Μαρτίου 2023.

Αθηνά Δημοπούλου

Ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων ετών στην Αθήνα ήρθεστο φως το 2015-16, στο πλαίσιο της ανασκαφής εκτεταμένου νεκροταφείου (χρονολογούμενου από τον 8ο – 4ο αι. π.Χ.) από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων υπό τη διεύθυνση της Εφόρου Αρχαιοτήτων Δρ. Στέλλας Χρυσουλάκη, επ’ ευκαιρία των εργασιών ανέγερσης των εγκαταστάσεων του ΚΠΙΣΝ στο Δέλτα Φαλήρου. Μεταξύ πολλών άλλων ταφών βιαιοθανάτων, αποκαλύφθηκαν τρεις ομαδικές ταφές συνολικά 79 σκελετών, σε τρεις σειρές, δεμένων με σιδερένια (και μη) δεσμά, οι οποίοι φέρουν ενδείξεις βίαιης εκτέλεσης. Τα κτερίσματα δύο οινοχόων στην πρώτη σειρά επιτρέπουν τη χρονολόγηση του εν λόγω ευρήματος στα μέσα με τέλη του 7ου αι. π.Χ. Το εύρημα αποτελεί αντικείμενο μελέτης διεθνούς ερευνητικής ομάδας. Τα πρώτα ερευνητικά πορίσματα για τους «δεσμώτες του Φαλήρου», σε συνδυασμό με τις μεταγενέστερες αναφορές των πηγών, επιτρέπουν να εξάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα για το ιστορικό και νομικό πλαίσιο της αρχαϊκής Αθήνας. Τα νέα ευρήματα καταδεικνύουν την ύπαρξη οργανωμένων κρατικών δομών στην Αθήνα ήδη τον 7ο αιώνα π.Χ. και ρίχνουν νέο φως στον τρόπο εκτέλεσης της θανατικής ποινής στην Αθήνα, επιτρέποντας να αμφισβητήσουμε την καθιερωμένη θεωρία ότι ο «ἀποτυμπανισμός», ως τρόπος εκτέλεσης της εσχάτης των ποινών, αποτελούσε μορφή σταύρωσης. Διερευνάται επίσης κατά πόσον τα υφιστάμενα δεδομένα επιτρέπουν τον συσχετισμό του ευρήματος με το θεωρούμενο ως παλαιότερο ιστορικά επιβεβαιωμένο πολιτικό γεγονός της Αθήνας, γνωστό ως «Κυλώνειον ἄγος»: την εκτέλεση του Κύλωνα και των οπαδών του, που είχαν καταφύγει ως ικέτες στους βωμούς μετά την αποτυχία του εγχειρήματος επιβολής τυραννικού πολιτεύματος με την κατάληψη της Ακρόπολης. Το οποίο οδήγησε αργότερα στην δίκη και καταδίκη σε εξορία από την Αθήνα του αριστοκρατικού γένους των Αλκμεονιδών, θεωρούμενων ως υπεύθυνων για την ανόσια σφαγή, που κατέστησε αναγκαία την τελετουργική κάθαρση της πόλης και την εισαγωγή νέων κανόνων δικαίου. Ένα γεγονός κομβικής σημασίας για την αθηναϊκή ιστορία, το οποίο αποτέλεσε την αφετηρία και έναυσμα μίας σειράς πολιτικών διεργασιών που θα κορυφωθούν τον 5ο αι. π.Χ., με το μετασχηματισμό του πολιτεύματος σε δημοκρατικό, με τις μεταρρυθμίσεις που θα εισαγάγει ο Αλκμεονίδης Κλεισθένης.

 

ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

Στέλλα Χρυσουλάκη

Η Στέλλα Χρυσουλάκη σπούδασε αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Grenoble στη Γαλλία. Τον τίτλο του διδάκτορα απέκτησε το 1981 από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης – Paris IV. Ως ερευνήτρια φιλοξενήθηκε από το Columbia University και το Institute of Fine Arts του New York University από το 1989 ως το 1992. Στο Υπουργείο Πολιτισμού εργάσθηκε από το 1984, υπηρετώντας επί σειρά ετών στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και στη Διεύθυνση Μουσείων με κύρια ενάσχοληση τη δημιουργία, λειτουργία και θεσμοθέτηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, τις μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις των δημόσιων μουσείων, καθώς και την εκπρόσωπηση του ΥΠΠΟΑ σε ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς. Παράλληλα, εξειδικεύθηκε στην έρευνα πεδίου, τη μινωική αρχαιολογία και την αρχιτεκτονική του προϊστορικού Αιγαίου. Την περίοδο 2012-2022 υπήρετησε ως Έφορος Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων διευθύνοντας ανασκαφές μεγάλης κλίμακας στην Αττική.

Αθηνά Δημοπούλου

Η Αθηνά Δημοπούλου είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο επιστημονικό αντικείμενο της Ιστορίας του Δικαίου, με ειδίκευση στο Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό Δίκαιο. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και είναι διδάκτωρ Ρωμαϊκού Δικαίου του Πανεπιστημίου Paris 2 Panthéon-Assas. Έχει δημοσιεύσει σειρά βιβλίων και άρθρων σχετικά με τους θεσμούς και το δίκαιο της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης. Εκπαιδεύει τακτικά φοιτητές για τη συμμετοχή τους σε διεθνείς διαγωνισμούς εικονικών δικών. Έχει διδάξει ως επισκέπτρια καθηγήτρια στα Πανεπιστήμια της Σορβόννης, Paris 2 και Ζυρίχης. Είναι Διευθύντρια του Τομέα Ιστορίας και Θεωρίας του Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών. Ως μέλος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών έχει επανειλημμένα εκπροσωπήσει το ΕΚΠΑ σε διεθνείς συνεργασίες. Είναι μέλος του Δ.Σ. της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, ποικίλων επιστημονικών ενώσεων και επιτροπών επιστημονικών εκδόσεων.